संस्कृति व बुद्ध शिक्षा

सुमित्रा तुलाधर

साधारणतया प्रचलित नियम कथं न्ह्याका वयाच्वंगु पुलांगु परम्परायात संस्कृति धकाः धायेगु चलन याना वयाच्वंगु खः। गथे नखः, विधि व्यवहार, पर्व, जात्रा, पुजा, रितिथिति, भेषभुषा, कला, देगः, बहाः, बहीः, ननी आदि इत्यादियात हे झीसं संस्कृति धया वयाच्वना। तर भगवान बुद्धया सिद्धान्त कथं संस्कृतिया अर्थ मेकथं दु। बुद्धया सिद्धान्त कथं नीति नियमया खँ थुइकाः थम्हं अभ्यास याना स्वयेगु, कर्पिनिगु धालखँय् ब्वाँय् मवनेगु, समय परिस्थितियात ल्वइ कथं न्ह्याः वनेगु ज्यायात हे संस्कृति
धाइ। न्हापांनिसें याना वयाच्वनागु चलन, नियम धकाः मिखा तिसिनाः अन्धविश्वासी मजुसे अज्याःगु छाय् याना तल? थःपिंसं याये माः लाकि म्वा? धइगु खँ थुइकाः जीवन हने सयेका यंकेगु हे भगवान बुद्धया सिद्धान्त खः ।

न्हापा न्हापा द्यइके वनीबलय् लाकां न्ह्यानाः वनी मखु, अथेहे भुतुली दुहां वनेत नसला कयाः वनेगु चलन दु। तर आः वयाः लाकां मन्ह्यासे द्यइके वनेगु, नसला कयाः भुतुली दुहां वनेगु ज्यायात परिस्थिति, इलं मबिल। अथेहे भेषभूषाया खँ ल्हायेगु खःसां नं न्हापा न्हापा जात अनुसार लं फीगु चलन दु। ज्यापुतय् ज्यापु लं, गुरुङ्गतय् गुरुङ्ग लं, तामाङ्ग, मगः, लामा आदिपिनि नं थःथःगु जात म्हसीकेगु लं फीगु याइ। संसार परिवर्तनशील खःसा, मनूया स्वभाव नं परिवर्तनशील खः। उकिं मचाय्क हे परिवर्तन जुजुं वनाः थौंकन्हय् जात्रा, पर्व, धार्मिक कार्यक्रमय् जक उज्वःगु लं फीगु यानाहल ।

नेपाः देय् अतिकं हे संस्कृतिं भय् बिउगु देय् धकाः म्हसीका वयाच्वंगु दु। गथे कलात्मक ढंगं दयेकातःगु छेँ, झ्याः, त्वरं, देगः, लाय्कू, न्यय्न्यापाः झ्याः दुगु दरवार, यलया जात्रापर्व आदि। थुकथं संस्कृतिया धनी देश धकाः नांजाःगु नेपाः लुम्बिनीइ जन्म जुयाबिज्याःम्ह भगवान गौतम बुद्धया देश धकाः नं विश्वयात म्हसीके बियाः न्हाय् तपुकाच्वंसां बुद्ध शिक्षाया अभाव जूगु खनीबलय् धाःसा नुगः मछिनीगु स्वाभाविक खः ।

बाखं न्यनेबलय् छपा न्हाय्पनं न्यनाः मेगु न्हाय्पं त्वःता छ्वये मजिउ। बाखं न्यनाः शिक्षा कया वया थें काय म्ह्याचं मां, बौप्रति यायेमाःगु कर्तव्य पूवंकेगु, अले मां बौपिंसं नं काय म्ह्याय् प्रति माया, ममता तयाः प्रियबचनं खँ ल्हानाः सुख शान्तिपूर्वक जीवन न्ह्याकेगु वातावरण ब्वलंकेमाः। गुरुपिंत नं आदर, गौरव, सत्कारया भावना तये सयेकेगु, गुरुपिंसं नं शिष्यपिंत सतमार्गया लँ क्यना बीमाः। मन बसय् तये साप थाकु। मन गन वनाच्वन धकाः होस तयाच्वनेगु बानी यायेमाः। थन बुद्धकालीन छगू घटना न्ह्यथने � काय सिनाः होश मदयाः मन बसय् तये मफुम्ह कृषा गौतमी थः काय् सीधुंकलं नं म्वाइ धइगु खँ मसियाः उइँ थें जुयाच्वन। उम्ह मिसायात भगवान बुद्धं काय म्वाका बी तर उकिया लागिं सुं नं मसीनिगु छेँनं तू छपासः कया हजि धकाः कायेके छ्वत। तर कृषा गौतमीं सुं नं मसीनिगु छेँ लुइके मफुत। निरास जुयाः लिहां वयाः भगवान बुद्धयात वं धाल, 'शास्ता, जिमि काय म्वाकेगु वासः म्वाःल। संसार अनित्य धकाः जिं थुल, छन्हु फुक्कं सीमानि धइगु खँ थुल, जि होशय् वल।' वयागु उइँसू नं मदया वन। थन काय म्वाका बी धाःगु खँ सत्य बचन मखुसां नं उइँ जुयाच्वंम्ह मिसाया जीवन न्ह्याकेगु लँ जक क्यना बिउगु खः। झीसं नं थुइके माःगु दु। जिं छु यानाच्वना धकाः होश तयेमाः। जाकि ल्यया च्वनासा जाकि ल्ययाच्वना, दुरु सुनाच्वनासा दुरु सुनाच्वना, लँय् वनाच्वनासा लँय् वनाच्वना धकाः होश तयाः च्वनेमाः। मखुसा जाकिइ की वःगु, दुरु दासि वःगु खनी मखु, लँय् वनाच्वंम्ह मनू दुर्घटनाय् लायेफु। थुलि जक मखु उच्च पदय् च्वंपिं डाक्टर, इन्जिनीयर, नेता, मन्त्री धाःपिंसं नं जिं छु यानाच्वना, ठीक यानाच्वना ला बेठीक यानाच्वना धकाः होश तयेमाः। मखुसा चिकिचाधंगु गल्तिं यानाः तःधंगु हानी जुइ, नोक्सान जुइ। मनूया ज्यान तकं वनी, देश हे स्यनी। उकुन्हु (२०६७ बैशाख ३ गते) इतुबहाःया ताहाननीइ प्यखा न्याखा छेँ मिं नयाः नष्ट जुल। थ्व नं होश मदयाः चिकिचाधंगु छगू गल्तिं यानाः दुर्घटना जूवंगु खः। उकिं यानाः प्यखा न्याखा छेँया परिवारबिचल्ली जुल ।

छम्ह ब्रम्हू नं यज्ञ यायेवं तुं योग्यम्ह (सकलिम्ह) ब्राम्हण जुइ मखु, ब्राम्हण जातं जुइ मखु कर्मं हे जक जुइ। गुम्ह मनुखं त्यासा कयाः पुली मखु, माया, दया, करुणा तइ मखु, मखुगु खँ ल्हाना जुइ, बुराबुरीपिंत नके त्वंक याइ मखु, पासापिंत जबर्जस्ति मखुगु लँय् यंकी व मनूयात चण्डाल धाइ। जन्मं सुं नं चण्डाल जुइ मखु, कर्मं हे जक जुइ। अथे धकाः जिगु कर्म हे थज्याःगु धकाः ल्हाः प्वःचिनाः सुम्क च्वने मजिउ। कर्म दयेकेत मेहनत याना यंकेगु थःगु ल्हातय् खः। मनुष्य जुयाः जन्म जुइगु अतिकं दुर्लभ खः। उकिं मनुष्य धायेकाः जन्म जुयाः ब्यर्थ मफुकुसे सार्थक जीवन हने सयेकेगु, दुःख दु, थुकिया कारणं दु, दुःख मदयेकेगु लँपु नं दु धइगु खँ थुइकाः कुशल कर्मया अभ्यास याना यंकेमाः। कर्पिसं छु यात, छु मयाः धइगु खँय् जक चिउताः मतसे थःगु कर्तव्य पालना यानाः जिं मखुगु मभिंगु छुं यानागु दुला धकाः थःगु दोष थम्हं खंकेगु, वाःचायेकेगु, चिन्तन मनन यायेगु। राग, द्वेष, मोहय् आशक्त मजुसे त्याग भावना बल्लाका यंकेगु लिसें थः च्वनागु जःखः न्ह्याबलें सफा सुग्घर यानाच्वने सयेकेगु। थाया ई धइगु वैज्ञानिक ई खः। ई कथं न्ह्याः वने सयेकेगु हे भगवान बुद्धया शिक्षा काये सःगुया चिं खः। धात्थेंया संस्कृति खः ।

More Stories Like this