जेठ १४ धुंकाः अधिनायकवादया खतरा

सानुराजा शाक्य

बहुदलीय प्रजातन्त्र कालया छत्वाःचा खँ लिसा काये। ०५९ सालय् निर्वाचित प्रतिनिधिसभा प्रधानमन्त्री शेरबहादुर देउवां भंग यात न्हूगु निर्वाचन यायेगु धकाः। व ई धइगु माओवादी जनयुद्धं देसया फुक्क धइथें जिल्ला अशान्तिया ग्वफसय् तक्यनाच्वंगु ई। चुनाव जुइगु वातावरण खास हे मदुसां न्हूगु निर्वाचनया नामय् संसदया आयु बछि ल्यं दुबलय् हे भंग याना बिउगु ई खः। प्रतिनिधिसभा भंग यायेगु सिफारिश उबलय्या जुजु ज्ञानेन्द्रं अःपुक हे स्वीकार याना बिल। स्वीकार छु जुजु ज्ञानेन्द्रया हे षडयन्त्रया डिजाइन कथं तत्कालिन प्रधानमन्त्री देउवां दरवारय् च्वनाः दरवारियातसें हे तयार यानातःगु संसद भंग यायेगु भ्वँतय् सही जक याना बिउगु खः। संकटकालया प्रस्ताव असफल जुइगु खनेवं देउवां उकथं संसद भंग यानाबिउगु खः। थ्वहे कारणं नेपाली कांग्रेस विभाजित तकं जुल। संसद भंग याःगु खँया विरोध याःसां एमालें न्हूगु निर्वाचनय् थःपिंसं ब्वति कायेगु बक्तव्य बिल। नेपाली कांग्रेसया सरकार अलोकप्रिय जुयाच्वंगु व कांग्रेस विभाजन जूगु अवस्थाय् जुइगु आमनिर्वाचन पक्का नं थःगु पक्षय् वइ धइगु आशाय् चुनाव जुइगु वातावरण हे मखंसां निर्वाचन ब्वति कायेगु धापू बिउगु खः एमालें। आखिरय् चुनावया ई यक्व ल्यं मदुसां चुनावया तयारी धाःसा छुं हे मजू। न त दलतसें हे तयारी याःगु खनेदत न त निर्वाचन आयोगं हे यात। तर चुनाव जुइ मखुत धकाः छुं हे दलं धाये मफु। सरकारं ला गुगुं नं हालतय् चुनाव जुइ धकाः माकःफुँइ यायेगु बाहेक मेगु छुं तयारी याना नये भाः मखं। उगु ईया दरवारयात नं चुनाव माःगु मखु, गुलि फु उलि संवैधानिक संकट हयाः दलतय्त असफल यायेगु जक स्वयाच्वंगु खः। उगु ईया प्रधानमन्त्री शेरबहादुर देउवां दरवारया चालय् थः दुसुना वनाच्वंगु चा हे मचाः। आखिरय् सुरक्षा निकायं निर्वाचन यायेत शान्ति सुरक्षाया अवस्था बांमलाः धकाः बिउगु प्रतिवेदनया लिधंसाय् ०५९ साल मोहनि न्ह्यः शेरबहादुर देउवां चुनाव लिछ्यायेत जुजुयात सिफारिश यात। जुजुयात नं माःगु वहे खः। चुनाव याये धकाः प्रतिनिधिसभा भंग याःम्ह प्रधानमन्त्री देउवायात दरवारं भ्वाक्क प्यंका छ्वत। चुनाव नं याये म्वाःल थः यःम्ह प्रधानमन्त्री ल्ययेत जुजुयात लँ नं चाल। लिपा वनाः जुजुं सेनाया ग्वाहालि कयाः थःगु हे प्रत्यक्ष शासन याःगु ला सकस्यां सिउगु हे खँ जुल। थ्व हे प्रसंगनाप ज्वःलाक थौंकन्हय्या राजनीतिक परिस्थिति नं खने दयाच्वंगु दु। इतिहास जुइधुंकूगु उगु खँ यक्वसिया ल्वः नं मंकेधुंकल जुइ। याकनं ल्वःमंके फुपिं झी नेपाःमित नं खत ।

वइगु जेठ १४ न्ह्यः संविधान पिदनी मखुत धकाः फुकसिनं वाःचायेधुंकल। अय्नं राजनीतिक दलतसें संविधान जेठ १४ न्ह्यः वइ मखुत धकाः तछ्यानाः धाये मफु। जेठ १४ या चान्हसिया १२ बजे न्ह्यः तक नं इच्छाशक्ति दुसां संविधान पिदनी धकाः नेतातसें धायेगु त्वःती मखु। संविधान वइ मखुत, ई तने माल धकाः तप्यंक दलतसें धाये नं मफुनि बरु लोकप्रिय जुइगु नामय् आः संविधानसभाया ई तने दइ मखुत धकाः भाषण यायेगु धाःसा त्वःतूगु मदु। ई तनेगु खँ वल कि सभासद्तय् दुनं दुनं मन लय्ताःसा पिनं बाध्यता प्वंकी। जनताया ब्वः नयेत ल्यं दुपिं सभासदत नं खत गुमिसं ज्या हे मयासे प्रत्यक्ष आर्थिक आम्दानी यानाच्वंगु जनता खनीगु जुल। खय्त ला संविधानसभाया ई दछि तनाः हानं जेठ १४ या ई न्ह्यःने थ्यंगु खः। अप्वयेकूगु दछिया मूल्यांकन यायेगु खःसा वइगु जेठ १४ न्ह्यः संविधान पिथनेत गाक्क ज्या जूगु मदु ।

ई हानं रिप्ले जुइत्यंगु खनेदु तर पात्र व चरित्र धाःसा पाइगु खनेदु। वंगु जेठ १४ न्ह्यःया अवस्थाय् कांग्रेस एमाले सरकारय्, माओवादी पिने। आः वइगु जेठ १४ न्ह्यः माओवादी एमाले सरकारय्, कांग्रेस पिने। वंगु जेठ १४ न्ह्यः संविधानसभाया ई तनेगु औचित्य मंत धइगु घुर्की माओवादीं क्यंगु खः, सरकारवादी दलतसें संविधानसभाया ई तनाः जूसां संविधानसभा ल्यंकेमाः धइगु विचारं। थौं वयाः सरकारय् दुपिं माओवादी एमालें संविधानसभाया ई तने मालीगु खँ हयाच्वंगु दुसा कांग्रेसं संविधानसभाया ई तनेगु औचित्य मंत धायेगु यानाहःगु दु। छुं मधेसी दलतसें ला न्हूगु निर्वाचनया हे खँ हयेधुंकल ।

आः वइगु छुं वाः तक न्हूगु संविधान गुकथं हयेगु धइगु खँय् तर्क वितर्क जुइ मखुत। संविधानसभाया ई तनेगु कि मतनेगु धइगु खँय् बहस जुइ। तर वंगु जेठ १४ न्ह्यः थें सरकारं राजीनामा बीगु खँ नं दुथ्याकाः स्वंगू बुँदाया सहमति जुइगु अवस्था थुगसीया मखु। उकिं माओवादीं थें कांग्रेसं सतक संघर्ष वा विद्रोह धकाः धाये फइगु अवस्था मखु। माधव नेपालया राजीनामाया मूल्यय् वंगु जेठं माओवादीं संविधानसभाया ई दछि तंगु खः। थुगुसी नं संविधानसभाया ई तनेगु खःसा सरकारं छु गुकथं मू पुलीगु खः सी मदुनि। सायद थुगुसी संविधानसभाया ई तनीगु जूसां मतनीगु जूसां उकिया मू नेपाःमि जनतां पुले मालीगु अवस्थाय् दु। संविधानसभां संविधान मदयेकूतले संविधानसभा ल्यना हे च्वनी धइगु सर्वोच्च अदालतया ब्याख्यां संविधानसभाया मृत्यु गबलें हे जुइ मखु धकाः तायेकीपिं नं दु ।

संविधान दयेकाः संविधानसभा मदया वनीगु स्वाभाविक मृत्यु खः तर संविधान च्वये धकाः वःगु संविधानसभा संविधान हे मच्वसे मृत्यु जुल धाःसा थ्व अस्वाभाविक मृत्युया लिच्वः भयावह जुइ। तर सम्भावना मदु धकाः लिचिलेगु अवस्था नं मदु। संविधान नं मवल, संविधानसभाया ई तनेगु ज्या नं मजुल धाःसा थुकिया अर्थ खः संवैधानिक संकट थ्याक्क ०५९ सालय् शेरबहादुरया सरकारयात हुतांचा नकाः प्रतिनिधिसभाया चुनाव जुइ मफइगु ई। उगु इलय् व अवस्थाया लालायित जुजु व दरवार खः तर थौंया इलय् जुजु मदु। जुजुया थासय् राष्ट्रपति दु तर जुजुयात थें राष्ट्रपतियात सेनां 'सोलोडोलो' सहयोग बीगु अवस्था मदु। सेना नं निथ्वः दु, छगू न्हापाया शाही सेना हिलाः दुगु नेपाःया सेना व क्यान्टोनमेन्टय् दुगु माओवादी समर्थित लडाकु। नेपाली सेनां तप्यंक जुजु थें सत्ता कब्जा याः वइगु विश्वास मदु तर माओवादी सेना व नेपाली सेनाया सहयोग दत धाःसा माओवादीं उकथंया सत्ता कब्जाया अभ्यास सम्भावना दु। माओवादी बाहेकया राजनीतिक दलतय् अपिलय् भारतीय संस्थापनया समर्थनय् नेपाली सेनाया ग्वाहालिइ नं अधिनायकवाद वयेफु, माओवादी अधिनायकवादया जक खँ थन मदु ।

More Stories Like this