'नेवाः राज्य' नां बर्‍हः तयेगु ज्या

नरेशवीर शाक्य

नेपाःया न्हू संविधानय् नेवाः प्रदेश सुनिश्चित यायेत तःकथं कुतः जुयाच्वंगु दु। मुलुक संघीय जुइगु निश्चित जुइधुंकाः नं उकिया आधार पहिचान व क्षमताया लिधंसाय् जुइमाः धकाः संविधानसभां क्वःछीधुंकूसां जातिया लिधंसाय् संघीयता निर्माण याके मबीत अनेक षडयन्त्र जुयाच्वंगु आभास जुयाच्वंगु दु। तर मुलुकय् वःगु राजनीतिक परिवर्तनया लिच्वः जातिया लिधंसाय् संघीयता हे दयेमाःगु माग सलंसःदँ उत्पीडनय् लाःपिं देय्या आदिवासी जनजातितय्सं याना वयाच्वंगु दु। थुकिया हे आधारय् नेवाःतय्सं सार्वजनिक रुपं 'नेवाः प्रदेश' घोषणा यायेधुंकूगु दु। उकथं हे देय्या मेमेगु आदिवासीतय्सं नं थःथःगु प्रदेश व उकिया लागा घोषणा यानातःगु दु। जातीय पहिचानया लिधंसाय् संविधानसभाया राज्य पुनर्संरचना व प्राकृतिक स्रोत साधन बाँडफाँड समितिया सिफारिसय् १४ प्रदेशया न्हू संघीय नेपाःया खाका नं तयार जुयाच्वनेधुंकूगु दु। तर थ्व १४ प्रदेशया लागायात कयाः अनेक विवाद ब्वलनाच्वंगु दु। देय्या दकलय् अप्वः मनूत वसोवास यानाच्वंगु थाय्यात 'नेवाः प्रदेश' धकाः मुक्कं ९६० स्क्वाएर किलोमिटरया भूभाग किटान यानातःगु खनेदत। देय् दुने आदिवासी नेवाःतय्गु मुक्कं ल्याः १२ लाख ४६ हजारया हाराहारी दु। थ्व नेपाःया कुल जनसंख्याया ५.५ प्रतिशत खः। अथे हे नेवाः राज्य प्रदेश नाप स्वानाच्वंगु लागा तामांगतय्गु खः। थुमिगु कुल जनसंख्या १२ लाख ८२ हजारया जःखः दु। तर नेपाःया संघीय निर्माण दुने तामसालिंग प्रदेश धकाः नेवाः राज्य स्वयां झिदुगलं मयाक तकूगु भूभाग बियाः अवैज्ञानिककथं प्रदेश निर्माण यायेगु ज्या जूगु दु ।

नेवाः प्रदेशया लागायात कयाः थनया आदिवासी नेवाःतय्सं असन्तुष्ट प्वंकाच्वंगु दु। मेखे ताम्सालिंगया तामांगतय्सं थःगु भूभाग नेवाः प्रदेश दुने लाकाः थःपिनिगु लागायात संकुचित यात धयागु दोषारोपण यानाच्वंगु दु। थुकथं नेवाः व तामांग जातिया दथुइ छगू असमझदारी ब्वलनाच्वंगु इलय् ताम्सालिंग लागाया दावी यानाच्वंपिं मनूतय्सं नेवाःतय्गु धार्मिक केन्द्र खास्ति लागा तकं ताम्सालिंग भूभागय् लाकेमाःगु मागं झन हे असमझदारी ब्वलना वःगु खः। उकथं हे नेवाःतय्सं थःपिनि प्रादेशिक लागा घोषणा याःगु इलय् ताम्सालिंग भूभागया बारे छुं खँ न्ह्यमथंगु खँय् असमझदारी ब्वलंगु खः ।

थ्व अन्यौलतायात कयाः संघीयता विरोधीतय्सं मुलुकय् संघीयता वल धाःसा जातीय ल्वापु न्ह्याइ धकाः तकं प्रचार यायेगु ज्या याःगु खः। तर थ्व समझदारी चीकेमाःगु व थुकिं पिनेया मनूत स्वयां नं सम्बन्धित जातिया मनूतय्गु दुने सहलह जुइमाःगु आवश्यकतायात निगुलिं पुचलं वाःचायेकाच्वंगु खः। छगू इलय् नेवाःत व तामांगत छथाय् हे च्वनाः जीवनयापन यानाच्वंगु कारणं थुमि दथुइ आपालं सामाजिक व धार्मिक सामञ्ज्यस्यता दयाच्वंगु खः। तर थुमि दथुइ असझदारी ब्वलंके फत धाःसा संघीयता विरोधीतय्सं फाइदा काये फइगु सोच ब्वलंकाच्वंगु खः। थुकिया दथुइ तामांग व नेवाःतय्गु दथुइ आपालं वादविवादत पिदने धुंकूगु दु ।

नेवाः व तामांगतय् दथुइ दयाच्वंगु छुं नं असमझदारीयात खँल्हाबल्हाया माध्यमं न्हंकेमाः धयागु मान्यता नकतिनि हे नेवाः स्वायत्त राज्य मंकाः संघर्ष समिति व ताम्सालिंग संयुक्त संघर्ष समितिया दथुइ छगू वार्ता जुयाः थ्व सम्बन्धि छुं नं समस्या समाधानया निंतिं मंकाः कुतः यायेगु सहमति जूगु दु। नेवाः स्वायत्त राज्य मंकाः संघर्ष समिति दुने राजनीतिक पार्टीया नेवाः भातृ संगठन, जातीय व भाषिक संगठनया प्रतिनिधित दुथ्यानाच्वंगु दु। अथेहे ताम्सालिंग संयुक्त संघर्ष समिति दुने ताम्सालिंग राज्यया निंतिं आन्दोलित जूपिं फुक्कं राजनीतिक पार्टीया भातृ संगठनतय्गु सहभागिता दयाच्वंगु दु ।

तामांग व नेवाःतय्गु दथुइ सहज वातावरण ब्वलने फइगु सम्भावना ब्वलनाच्वंगु इलय् आः ताम्सालिंग संयुक्त संघर्ष समिति नेपाल सरकारयात संविधान निर्माणया खँय् दवाव बीगु नामय् ताम्सालिंग लागा बन्दया घोषणा याःगु दु। छखे ला ताम्सालिंग लागाया बारे हे निश्चितता मदयाच्वंगु व नेवाः लागा नाप विवाद जुयाच्वंगु इलय् आः ताम्सालिंग नाप सहज वातावरण ब्वलनेत्यंगु इलय् हाकनं मेगु असमझदारी ब्वलंकेगु कुतः जूगु आभास ब्वलंगु दु।
थ्व घोषित बन्दयात कयाः नेवाःतय्गु ध्यानाकर्षण जूगु दु। नेवाः व तामांगतय्गु मंकाः कथं चिन्तन जुइमाःगु विषययात तामांगतय्सं एकतर्फी रुपं याःगु बन्दया घोषणा नेवाःतय्सं स्वीकार याये फइगु स्थिति मदु। थुमिसं चैत्रया ३० गते स्वनिगः बन्द घोषणा यानातःगु दु। अले थुकिया प्रचार प्रसारया इलय् संविधान पिथनेत नेपाः सरकारयात दवाव बीगु निंतिं नेवाः व तामांग लागा बन्द धयातःगु दु। न्हापां ला चैत्र ३० धयागु नेवाःतय् तःजिगु जात्रा बिस्काः जात्रा व येँय् जनबाहाःद्यःया रथ सालेगु दिं जुयाच्वंगु दु। मेखे थुकिया आयोजक नेवाः स्वायत्त राज्य मंकाः संघर्ष समिति नं खः धकाः प्रचार यानाः थज्याःगु नखःया इलय् बन्द घोषणा याइपिं धकाः नेवाः दुने हे मेगु असमझदारी ब्वलंकेगु ज्या न्ह्याःगु खनेदु। नेवाः स्वायत्त राज्य मंकाः खलःलिसे थज्याःगु ज्याझ्वः बारे छुं हे सहलह मजूगु व बन्दया जानकारी खलः दुने जुइवं हे थ्व ईया बन्द प्रति असहमति क्यनेगु ज्या जुइधुंकूगु दु। अले थज्याःगु नखः दुने जुइगु बन्द ज्याझ्वःयात नेवाःतय्सं समर्थन मयाइगु नं निश्चित दु। थुकथं नेवाः राज्यया नां बर्‍हः तयेगु ज्यां आः तामांगत लिसे ब्वलनेत्यंगु समझदारी हाकनं असमझदारीइ हिला वनेफइगु खँय् सम्बन्धित सकसिनं ध्यान बीमाःगु आवश्यकता दु ।

More Stories Like this