जनजाति व प्रेस स्वतन्त्रता

कृष्ण प्रजापति

देशय् २०४६ सालया आन्दोलनं स्थापित याःगु बहुदलीय प्रजातान्त्रिक व्यवस्थां आपालं प्रेस स्वतन्त्रता बहाली याःगु खः। मौलिक व राजनीतिक अधिकार प्राप्तिया लागिं स्वीदँ तक पंचायती व्यवस्थालिसे ल्वाःपिं नेपाली जनतां आखिर २०४६ साल लिपा वाक् स्वतन्त्रता नापं राजनीतिक अधिकार चूलाकूगु खः। उगु इलय् देशय् 'गोरखापत्र' व छगू निगू मिसन पत्रिका बाहेक राष्ट्रिय न्हिपौत मदु। २०४६ सालया आन्दोलनं न्हूगु संविधान निर्माण जुइवं उकी आपालं प्रेस स्वतन्त्रताया प्रावधानत दुथ्याकाः कानूनत नं निर्माण जुयाः देशय् प्रेस छुं भचा न्ह्यज्यायेफुगु खः। उकिया श्रय धइगु नकतिनि मदुम्ह पुलांम्ह प्रधानमन्त्री कृष्णप्रसाद भट्टराईयात वनी। उगु इलय् अन्तरिम सरकारया प्रधानमन्त्री खः सन्त नेता कृष्णप्रसाद भट्टराई। नापं देशय् प्रेस स्वतन्त्रता बहाली यायेमाः धइगु खँय् न्यागू दशक न्ह्यःनिसें थःत पानादीम्ह नं खः वय्कः। बागू सदी न्ह्यः नेपाल पत्रकार संघ नीस्वंगु इलय् वय्कः उकिया संस्थापक सभापति जुयादीगु खः। उकिं हे वय्कःया नेतृत्वय् तयार याःगु नेपाःया संविधान २०४७ य् प्रेस स्वतन्त्रता सम्बन्धी आपालं खँ दुथ्याकेफुगु खः ।

कृष्णप्रसाद भट्टराईयात नेपाली कांग्रेसया संस्थापक नेता मध्ये छम्ह जक धयां मगाः। वय्कःयात नेपालय् प्रेस स्वतन्त्रताया प्रवर्तक कथं नं कायेगु याः। पुलांम्ह पत्रकार कथं नांजाःम्ह वय्कः नेपाल विद्यार्थी संघया संस्थापक नं खः। थथे प्रेस, विद्यार्थी आन्दोलन नापं देशया राजनीतिइ प्रत्यक्ष संलग्न जुयादीम्ह वय्कः इलय् ब्यलय् थःगु हे अभिव्यक्तिया कारणं चर्चाय् वःसां वय्कलं २०४७ सालय् प्रेस व छापाखानाया लागिं यानादीगु अहम् भूमिकायात धाःसा च्वमछासें मगाः। प्रजातन्त्र पुनर्स्थापना जुइवं देशय् व्यावसायिक पत्रकारिता नं शुरु जूगु खः। सदनय् थः यःगु खँ न्ववायेगु, आदिवासी अधिकारया बारे आपालं चर्चा यायेगु नापं कुंकुलामय् च्वनाच्वंपिं जनजातितय्सं नं थःपिनि अधिकार व स्वतन्त्रताया लागिं सः थ्वयेकेगु अवसर २०४७ सालया संविधानं हे बहाली याःगु खः। थज्याःम्ह नेता झीगु न्ह्यःने थौं मंत। नेपाःया इतिहासय् हे दकलय् चीधंगु न्याम्ह दुजः दुगु मन्त्रीमण्डल दयेकाः ज्या याःम्ह प्रधानमन्त्री कथं नं वय्कःयात माने यायेमाः। आः ततःधंगु मन्त्रीमण्डल दयेकाः ज्या यायेगु चलन वःगु दु। २०४७ सालय् अन्तरिम सरकार नीस्वंगु इलय् वय्कलं न्याम्ह जक दुजः दुगु मन्त्रिमण्डल नीस्वनाः नाले बहःगु ज्या यानादीगु खः। तत्कालीन भट्टराईया अन्तरिम सरकारय् च्वंपिं न्याम्ह मन्त्री मध्ये वन तथा भूसंरक्षण व कृषि मन्त्री जुयाः ज्या यानादीम्ह झलनाथ खनाल थौं देशया प्रधानमन्त्री जुयादीगु दु ।

प्रेस स्वतन्त्रता व जनजाति आन्दोलन २०४६ य् हे शुरु जुइधुंकूगु खःसां २०६२/६३ या आन्दोलनं उकियात अझ स्थापित यायेगु ज्या यात। २०४६ सालया आन्दोलनय् तप्यंक प्रेसया छुं भूमिका खने मदुसां जनआन्दोलन - २ लय् ला न्हय्गू राजनीतिक पार्टी धुंकाःया च्यागूगु पार्टी धकाः प्रेसयात हे धाःगु खः। अथे जुयाः नं लिपांगु इलय् प्रत्येक विषयय् प्रेस व जनजातिनाप सरसल्लाह यानाः हे जक निर्णय यायेगु परिपाटी बसे जुयावंगु खः। आः सदनय् न्ह्यागु विषयय् नं आदिवासी जनजातितय्सं थःगु हितय् न्ववायेगु शुरु यानाहःगु दु। अथे जुयाः नं गुलिं नेतातय्सं जनजातितय् खँ आः अप्वः हे जुल धासें थ्व सदन राजनीतिक सभा खः लाकि जनजाति सभा खः धकाः न्ह्यसः तयेगु तकं याना हये धुंकूगु दु। आः सदनय् आदिवासी जनजातिया हक अधिकार बारे खँ मजूगु न्हि हे मंत धाःसां पाइ मखु। थ्व नं २०४६ व २०६२/६३ या आन्दोलनया हे फल खः। तर न्हिंन्हिं हे धइथें जनजातितय्सं न्ह्यब्वःगु माग, दवाव व खँ फुक्कं निर्णय याइगु अवस्थाय् धाःसा लोडशेडिङय् ब्लाय्क आउट जुइथें जनजातिया मागत नं ब्लाय्क आउटय् लानाच्वंगु दु। थ्व धाःसा वर्तमान संविधानसभाया दकलय् कमजोरी खः।
सदनय् न्ववायेगु पाः वइबलय् नं तःधंगु राजनीतिक पार्टीत माओवादी, कांग्रेस, एमालेया तःधं धाःपिं नेतात धुंकाः जक जनजातिया पाः वइ। अथे जुयाः न्हापां न्ववाइपिं नेतातय् न्वचुयात प्रेसं गुलि महत्व बीगु खः, उलि आदिवासी जनजाति नेतातय्सं न्ववाइगुयात बी मखु। बिल हे धाःसां छुं भचा बेक्वयेकाः बीगु, जनजातियात हे म्हुतु ल्हानातःगु खँ हाइलाइट यायेगु नापं आपालं मछिंमचाः जूगु खँयात जक कुलेगु यानाच्वंगु दु। अथे जुयाः जनजाति आन्दोलनय् प्रेसया तःधंगु भूमिका दुसां सकारात्मक भूमिका स्वयां नकारात्मक भूमिकां अप्वः थाय् कयाच्वंगु दु। जनजाति आन्दोलन च्वन्ह्यायेवं देशय् विखण्डन वयेफु धइगु जुजु महेन्द्रया सः आः नं उलि हे तच्वकं थ्वयाच्वंगु दनि। खास यानाः संघीयता विरोधी व थः हे जनजाति खयां नं जनजाति आन्दोलनय् लगे जुइगु धइगु संकुचित जुइगु खः धइगु संकीण मानसिकता दुपिं नेतातय्सं थज्याःगु सः थ्वयेकेगु यानाच्वंगु दु। सूचनाया हक फुक्कं नागरिकयात बीमाः धइगु खँ आः सर्वव्यापी जुइधुंकल। तर समुदायया सदस्य जुयाः थःगु नं अधिकार खः धइगु थुइकेगु सामर्थ्य धाःसा झीके मदुनि। अथे जुयाः नं भट्टीइ वनाः अय्लाः त्वनेत ध्यबा दुसां पत्रिका न्यानाः ब्वनेत झीके ध्यबा मदइगु खः। थ्व उलि हिसि दुगु खँ धाःसा मखु। राज्यं बिउगु अधिकारयात थःगु अनुकूल छ्यलेगु निंतिं नागरिक नं सक्षम जुइ फयेकेमाः ।

थौं भूगोल तःधं लाकि अधिकार तःधं धइगु खँ वयाच्वंगु दु। देशय् संघीयता लागू यानाः उकिया आधारय् राज्य विभाजन यायेगु खँ वयाच्वंगु इलय् आपालं राजनीतिक नेतृत्व व विशेषज्ञत तकं निगू धुबय् विभाजित जुयाच्वंगु अवस्था दु। अथे जुयाः नं थ्व इलय् जनजातितय्सं थःगु हक अधिकार व स्वतन्त्रता चूलाकेगु लागिं हाकनं छक्वः राजनीतिक दलतय्त दवाब बीमाःगु अवस्था वयाच्वंगु दु। थ्व इलय् आदिवासी जनजातितय् बैरी वा शत्रु धइगु राज्य व्यवस्था जक मखुसें थः दुनेया कमजोरी नं खः धइगु सीकेमाः। स्वायत्तता व स्वशासन छु खः? स्थानीय शासन व आदिवासी अग्राधिकार छु खः व आइएलओ १६९ गुगु इलय् गन चूलाकेफइगु खः धइगु बांलाक सीकाः आदिवासी जनजातियात थकायेगु स्वत धाःसा हे जक थन देशयात नेतृत्व यायेगु हक अधिकार व क्षमता आदिवासी जनजातितय्के नं ब्वलनाः थ्व राष्ट्र याकनं विश्वया न्ह्यःने धस्वाये फइगु स्थितिइ थ्यंकः वने फइ ।

More Stories Like this